Không có “xoay trục” về kinh tế thị trường

QĐND - Gần đến ngày kỷ niệm 40 năm Giải phóng miền Nam, thống nhất Tổ quốc và nhân dịp đại hội Đảng các cấp góp ý vào dự thảo văn kiện Đại hội XII của Đảng, xuất hiện một số ý kiến trái chiều, xuyên tạc quan điểm của Đảng ta về kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa (XHCN). Họ cố tình bóp méo, cho rằng: Chính việc xác định kinh tế thị trường định hướng XHCN là căn nguyên khiến cho đất nước sau 40 năm giải phóng vẫn chưa thể “hoá Rồng”. Họ cũng suy diễn rằng: Gần đây, Đảng ta đang “xoay trục” quan niệm về kinh tế thị trường XHCN…

Những suy diễn chủ quan

Xuất hiện hai loại ý kiến khác nhau nhưng đều phiến diện, chủ quan: Một loại ý kiến cho rằng, quan điểm của Đảng ta về kinh tế thị trường không có gì mới. Ngược lại, một loại ý kiến thì suy diễn: Tại Đại hội XII, Đảng Cộng sản Việt Nam sẽ đưa ra khái niệm mới về kinh tế thị trường định hướng XHCN và một số phát biểu của lãnh đạo Đảng, Nhà nước gần đây cho thấy dường như Đảng đang có sự “xoay trục” về vấn đề này. Từ đó, họ đưa ra khuyến nghị Đảng phải lựa chọn con đường kinh tế thị trường theo con đường tư bản chủ nghĩa (TBCN) với kinh tế tư nhân làm nền tảng.

Về vấn đề trên, mới đây, Cổng thông tin điện tử của Chính phủ đã có bài viết “Kinh tế thị trường và câu trả lời của Thủ tướng” nêu rõ hoàn toàn không có sự “xoay trục tư tưởng” về kinh tế thị trường định hướng XHCN. Phát biểu của Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng: “Kinh tế thị trường là thế nào, định hướng XHCN là thế nào, phải nói cụ thể, không chung chung nữa” tại phiên họp Chính phủ thường kỳ tháng 2-2015 là để trả lời cho một ý kiến tại phiên họp cho rằng, để bảo đảm định hướng XHCN thì trong một số lĩnh vực như giáo dục hay y tế, Nhà nước vẫn phải đầu tư là chính, nếu xã hội hóa quá mức, thì có thể dẫn tới nguy cơ “chệch hướng”. Trong khi đó, Chính phủ đã ban hành Nghị định quy định cơ chế tự chủ của đơn vị sự nghiệp công lập-một hướng đi được kỳ vọng là sẽ giúp các đơn vị này, trong đó có các bệnh viện, nhà trường, phát triển mạnh mẽ. Thủ tướng khẳng định: Không phải tự chủ đơn vị sự nghiệp công lập trong lĩnh vực y tế hay giáo dục theo cơ chế thị trường là không lo cho người nghèo. Đã là thị trường thì phải thực hiện đầy đủ các quy luật của kinh tế thị trường, trước hết là giá cả, phân bổ nguồn lực phải theo thị trường. Và đã thị trường thì phải công khai, minh bạch, bình đẳng. Còn định hướng XHCN là Nhà nước sẽ dùng chính sách, dùng công cụ, dùng nguồn lực của mình để điều tiết, để phân phối, phân phối lại, bảo đảm cho tiến bộ công bằng xã hội, xóa đói giảm nghèo…”. “Định hướng XHCN không phải là có bao nhiêu bệnh viện của Nhà nước, không phải là quốc doanh chiếm bao nhiêu, mà là làm sao để tất cả mọi người dân được hưởng những dịch vụ xã hội cơ bản”, Thủ tướng nhấn mạnh.

Cổng thông tin điện tử Chính phủ cũng khẳng định, mối quan hệ giữa kinh tế thị trường và định hướng XHCN chính là một trong tám mối quan hệ lớn mà Cương lĩnh xây dựng đất nước được thông qua tại Đại hội XI của Đảng yêu cầu “cần phải đặc biệt chú trọng nắm vững và giải quyết tốt”.

Không thể đánh tráo khái niệm

Không ít bài viết từ các báo hải ngoại gần đây đã viện dẫn một vài phát biểu hoặc ở góc độ vi mô, hoặc do đơn giản, phiến diện của một vài cán bộ để cho rằng, Đảng ta thay đổi quan niệm về kinh tế thị trường. Họ cố tình rêu rao: “Cái mô hình đó làm gì có mà mãi đi tìm”, kinh tế thị trường và định hướng XHCN là hai yếu tố đối kháng, làm sao kết hợp với nhau nên mô hình đó sẽ là “đầu Ngô mình Sở” nên con đường tốt nhất là Việt Nam nên sớm lựa chọn kinh tế thị trường TBCN.

Luận điệu trên không mới và chính là sự đánh tráo khái niệm nguy hiểm. Tiến sĩ Huỳnh Thế Du, Giám đốc đào tạo Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright (Chương trình đào tạo và nghiên cứu chính sách kinh tế công tại Việt Nam do Trường Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh và Đại học Harvard tổ chức) trong một nghiên cứu dài 58 trang về kinh tế thị trường định hướng XHCN cũng cho biết: Sau thất bại của mô hình kinh tế kế hoạch, các nước Đông Âu và Liên Xô đã cải cách theo kiểu “vụ nổ lớn” để “xóa đi tất cả làm lại từ đầu” theo mô hình tư nhân hóa, các thể chế kinh tế tập trung được thay bằng các thể chế thị trường. Một số nước đã có được những thành công nhất định, trong khi một số khác chỉ đem lại sự thất vọng cho công chúng cùng với bất ổn xã hội. “Khi mà pháp quyền không được tôn trọng để chống lại tình trạng “cá lớn nuốt cá bé”, quy luật khắc nghiệt nhất của kinh tế thị trường, thì một xã hội bất công cho phần lớn dân chúng đã được tạo ra. Những xung đột xã hội hay sắc tộc gần đây chính là hậu quả của sự bất công này”-TS Huỳnh Thế Du khẳng định và phân tích thêm về mô hình kinh tế thị trường mà Việt Nam và Trung Quốc đã tiến hành cải cách một cách thận trọng theo kiểu “dò đá sang sông”. Theo ông, các hoạt động kinh tế từng bước được nới lỏng để chúng tuân theo các quy luật thị trường. Kết quả rõ nhất đối với hai nước là tốc độ tăng trưởng kinh tế cao trong một thời gian rất dài, nhưng vẫn duy trì được sự ổn định chính trị, xã hội; đem lại lợi ích cho rất nhiều người, nhất là những cải cách về đất đai, nông nghiệp và nông thôn. Theo TS Huỳnh Thế Du, cần phát triển thêm các lý luận của Mác - Lê-nin về vấn đề này.

Cũng cần bác bỏ những quan điểm cho rằng, kinh tế thị trường định hướng XHCN là mô hình “không có mà tìm”. Tại cuộc Hội thảo lý luận giữa Đảng Cộng sản Việt Nam và Đảng Cộng sản Trung Quốc với chủ đề "Chủ nghĩa xã hội và kinh tế thị trường-kinh nghiệm của Trung Quốc, kinh nghiệm của Việt Nam", GS, TS Nguyễn Phú Trọng, Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Việt Nam đã phân tích: Mô hình này đã được khởi thủy từ thời Lê-nin. Khi mới vận dụng học thuyết Mác vào xây dựng chủ nghĩa xã hội ở nước Nga sau Cách mạng Tháng Mười, V.I.Lê-nin cũng đã từng chủ trương không áp dụng mô hình kinh tế thị trường mà thực hiện "chính sách cộng sản thời chiến". Nhưng chỉ sau một thời gian ngắn, Người đã phát hiện ra sai lầm, khắc phục sự nóng vội bằng cách đưa ra thực hiện "chính sách kinh tế mới" (NEP) mà nội dung cơ bản của nó là khuyến khích phát triển kinh tế hàng hóa, chấp nhận ở mức độ nhất định cơ chế thị trường; sử dụng quan hệ hàng hóa-tiền tệ và phát triển kinh tế hàng hóa nhiều thành phần, đặc biệt là sử dụng chủ nghĩa tư bản nhà nước để phát triển lực lượng sản xuất. Tuy chỉ mới thực hiện trong thời gian ngắn nhưng NEP đã đem lại những kết quả tích cực cho nước Nga: Hồi phục và phát triển nền kinh tế bị chiến tranh tàn phá. Tiếc rằng, tư tưởng của V.I.Lê-nin về chính sách NEP đã không được tiếp tục thực hiện sau khi Người qua đời. “Kinh tế thị trường định hướng XHCN là mô hình kinh tế trong thời kỳ quá độ đi lên chủ nghĩa xã hội (CNXH). Đây là một kiểu kinh tế thị trường mới trong lịch sử phát triển của kinh tế thị trường. Cũng có thể nói kinh tế thị trường là "cái phổ biến", còn kinh tế thị trường định hướng XHCN là "cái đặc thù" của Việt Nam, phù hợp với điều kiện và đặc điểm cụ thể của Việt Nam”-GS, TS Nguyễn Phú Trọng khẳng định.

Mặt khác, theo Tổng Bí thư Nguyễn Phú Trọng, ý kiến cho rằng, không thể có kinh tế thị trường định hướng XHCN; rằng CNXH và kinh tế thị trường không thể dung hợp với nhau là không đúng. Những ý kiến này hoặc muốn trì kéo Việt Nam trong quỹ đạo phát triển của CNTB, hoặc không thoát ra được khỏi tư duy cũ, đồng nhất kinh tế thị trường với CNTB, cho kinh tế thị trường là cái riêng có của CNTB, từ đó "dị ứng" với kinh tế thị trường, không thấy hết những yếu tố mới, xu hướng mới của kinh tế thị trường trong điều kiện mới của thời đại, lặp lại sai lầm của một thời trước đây.

Kiên định con đường đã chọn

Sinh thời, chính Các Mác đã từng phê phán sự nhầm lẫn giữa kinh tế hàng hóa với kinh tế TBCN của phái kinh tế học tầm thường. Tương tự, với kinh tế thị trường ngày nay, cần có sự phát triển mới và không nên nhầm lẫn giữa kinh tế thị trường và CNTB.

Dự thảo Báo cáo Chính trị Đại hội XII của Đảng trên cơ sở nghiên cứu tổng kết thực tiễn, kế thừa và tiếp thu những thành quả lý luận của các đại hội Đảng qua 6 kỳ đại hội, đã nêu ra định nghĩa mới về khái niệm kinh tế thị trường định hướng XHCN. Dự thảo xác định: “Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN Việt Nam là nền kinh tế vận hành đầy đủ, đồng bộ theo các quy luật của kinh tế thị trường, đồng thời bảo đảm định hướng XHCN phù hợp với từng giai đoạn phát triển của đất nước. Đó là nền kinh tế thị trường hiện đại và hội nhập quốc tế; có sự quản lý của Nhà nước pháp quyền XHCN, do Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, nhằm mục tiêu dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh. Nền kinh tế thị trường định hướng XHCN Việt Nam có quan hệ sản xuất tiến bộ phù hợp với trình độ phát triển của lực lượng sản xuất; có nhiều hình thức sở hữu, nhiều thành phần kinh tế, trong đó kinh tế Nhà nước giữ vai trò chủ đạo, kinh tế tư nhân là một động lực quan trọng của nền kinh tế; các chủ thể thuộc các thành phần kinh tế bình đẳng, hợp tác và cạnh tranh theo pháp luật; thị trường đóng vai trò chủ yếu trong huy động và phân bổ có hiệu quả các nguồn lực phát triển, là động lực chủ yếu để giải phóng sức sản xuất; các nguồn lực Nhà nước được phân bổ theo chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phù hợp với cơ chế thị trường. Nhà nước đóng vai trò định hướng, xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế, tạo môi trường cạnh tranh bình đẳng, minh bạch và lành mạnh; sử dụng các nguồn lực của Nhà nước và công cụ, chính sách để định hướng và điều tiết nền kinh tế, thúc đẩy sản xuất kinh doanh và bảo vệ môi trường; thực hiện tiến bộ, công bằng xã hội trong từng bước, từng chính sách phát triển. Phát huy vai trò làm chủ của Nhân dân trong phát triển kinh tế-xã hội”.

Nghiên cứu nội dung trên, có thể thấy nhiều nội hàm phát triển mới về kinh tế thị trường định hướng XHCN nhưng không có sự “xoay trục” về kinh tế thị trường theo con đường TBCN. Tại cuộc tọa đàm “Nhận thức về kinh tế thị trường định hướng XHCN” tổ chức tại Hà Nội gần đây, GS, TS Nguyễn Xuân Thắng, Phó chủ tịch Hội đồng Lý luận Trung ương, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam khẳng định: “Trong quá trình đổi mới, Đảng ngày càng nhận thức rõ, sát thực tế hơn khái niệm tổng quát về kinh tế thị trường định hướng XHCN. Thực tiễn 30 năm đổi mới đã chứng minh đầy sức thuyết phục về việc sử dụng kinh tế thị trường làm phương tiện để xây dựng CNXH. Thể chế kinh tế thị trường định hướng XHCN, nhất là hệ thống luật pháp, cơ chế, chính sách, tiếp tục được hoàn thiện. Vai trò, hiệu quả, sức cạnh tranh của các chủ thể kinh tế, các loại hình doanh nghiệp trong nền kinh tế được nâng lên. Môi trường đầu tư và kinh doanh được cải thiện, bình đẳng và thông thoáng hơn. Các yếu tố thị trường và các loại thị trường được hình thành đồng bộ hơn, vận hành cơ bản thông suốt, gắn kết với thị trường khu vực và quốc tế. Hầu hết các loại giá cả hàng hóa, được xác lập theo nguyên tắc thị trường. Vai trò của Nhà nước được điều chỉnh phù hợp hơn với cơ chế thị trường, ngày càng phát huy dân chủ trong đời sống kinh tế-xã hội”.

PGS, TS Vũ Văn Phúc, Tổng biên tập Tạp chí Cộng sản trong một bài viết gần đây có đặt ra nhiều giả thiết, tình huống trong xây dựng kinh tế thị trường định hướng XHCN và khẳng định: "Thực tiễn gần 30 năm đổi mới ở nước ta đã chứng minh đầy sức thuyết phục rằng: Con đường đi lên CNXH ở nước ta phải kinh qua kinh tế thị trường. Phát triển nền kinh tế thị trường định hướng XHCN là con đường hiện thực và tối ưu đối với dân tộc Việt Nam. Tuy nhiên, những thiết kế cụ thể để mô hình đó hoạt động hiệu quả còn là thách thức đối với Đảng, Nhà nước và nhân dân ta. Song, trên giác độ nhận thức luận, không còn nghi ngờ gì về con đường đã chọn. Vấn đề là kiên định mục đích, linh hoạt trong phương thức thực hiện".

NGUYỄN VĂN MINH